2-

آشنایی با روش های فعال تدریس

1- روش تدریس بارش فکری یا طوفان فکریbrain storming )  )

تعریف بارش فکری:

بارش فکری عبارتنداز:اجرای فن و گردهم آیی ای که از طریق آن،عده ای می کوشند برای یک مسئله به خصوص،با انباشتن تمام افکار و اندیشه هائی که همان جا ارائه می گرددریا،راه حلی بیابند.در این تعریف چند نکته اساسی وجود دارد:

1-بارش فکری یک روش گروهی است.

2-تلاش فکری و ذهنی به طور گروهی صورت می گیرد تا راه حلی به دست آید.

3-راه هایی برای حل یک مسئله یا موضوع پیشنهاد می شود.

4-بارش فکری نوعی حمله ذهنی به موضوع است که طی آن،شرایطی ایجاد می شود تا شرکت کنندگان ،فی البداهه نظر خود را ابراز دادند.

قواعد روش بارش فکری:

1-انتقاد ممنوع است.

با توجه به این که در جریان بارش فکری،افراد اندیشه های غلط یا صحیح خود را ارائه می دهند،هر گونه انتقاد یا اعتراض ،روندفعالیت را کند می کند و فکر آنان را به جایتفکر در مورد موضوع به سئی انتقاد سوق پیدا می دهد.بنابر این ،انتقاد مغایر با اصل بارش فکری است.

.2-قضاوت و ارزشیابی در مورد اندیشه و  فکر اعضا ممنوع است.

در مراحل بارش فکری،هر گونه ارزشیابی و قضاوت در مورد اندیشه و نظر دیگر اعضا،وقت جلسه را تلف و فکر شخص را منحرف می کند و بخش مهمی از ذهن او،متوجه عملکرد می شود و در نتیجه،فرصت تفکر و بارش فکری کاهش می یابد.

3-کمیت اندیشه ها و نظریات مطلوب است.

هر چه نظریات و اندیشه های تولید شده بیشتر باشد،احتمال وجود اندیشه های خلاق افزایش می یابد.بنابراینفتعداد طرح ها نباید کم باشد.زیرا این حالت نوعی ایست فکری بوجود می آورد.

4-ترکیب،تلفیق و تغییر دادن اندیشه دیگران آزاد است.

افراد عضو می توانند  برای اجرای روش بارش فکری،اندیشه ها و نظریات دیگر اعضا را تغییر دهند و مشابه سازی کنند و با ادغام آنها  نظریات جدیدی بوجود آورند.این اقدام ،زمینه را برای بازنگری و دگربینی نظریات فراهم می آورد.

5-به نظریات غیر معقول و غیر منطقی و دور از ذهن باید توجه شود.

اصولا فکرهای جدید و تازه ،تا زمانی که ایجاد و تولید نشده اند،وجود ندارند.پس هر موضوع جدید و بدیع،در اولین نگاه غیر عادی  است و مجموعه ای از نظریات و طرح هایی که دور از ذهن و نامناسب اند،به احتمال قوی بدیع و تازه هستند.

6-حضور افراد داوطلبانه و اختیاری است.با توجه به این که انگیزه درونی در خلاقیت شخصی و آزاد اندیشی اهمیت بسیا دارد،حضور کمی و کیفی افرا  تحت هیچ فشاری نیست و کاملا از روی میل و علاقه صورت می گیرد.حتی در جریان جلسه نیز اگر عضوی نخواهد بعضی نظریات را اعلام کند،اجباری ندارد.

7-مشابه سازی نظریات آزاد است.

از آنجا که هیچگونه محدودیتی در مورد ذهن افراد وجود ندارد،اگر نظریات نزدیک به هم در بعضی قسمت ها مشابه باشد،اشکالی به وجود نمی آید و شاید از همین مشابه سازی ها اندیشه های تازه و بکری به دست آید.

مراحل روش بارش فکری

الف-خلاقیت و تولید اندیشه

فعالیت افراد در جلسه بارش فکری ،با هدایت و راهنمایی مقدماتی مسئول جلسه شروع می شود.با این نوع سازماندهی،افراد اندیشه ها و نظریات خود را بیان می دارند و منشی ها تمام آن را ثبت می کنند.رعایت قوانین هفت گانه برای اجرای این قسمت ضروری است.در حقیقت،فعال ترین بخش این روش ،اجرا و کنترل همین جلسه خلاقیت است که شخص ،اندیشه ای تولید می کند .

راهبرد های مرحله خلاقیت و تولید اندیشه

1.      بیان و تفهیم موضوع جلسه به وسیله رئیس جلسه.

2.      اعلام وظابف اعضا،منشی ها و مشاهده گران به وسیله رئیس جلسه

3.      بیان قوانین به وسیله رئیس جلسه

4.      شروع جلسه بارش مغزی و ارائه نظریات  به صورت چرخشی و نوبتی.

5.     ثبت نظریات و آرای بیان شده در حین اجرای جلسه به وسیله منشی

ب-قضاوت و ارزشیابی

پس از اینکه مرحله تولید اندیشه ها در مدت معینی صورت گرفت ،طبیعی است که تعداد زیادی نظریه و طرح به دست می آید.در این مرحله ،این مجموعه ها پالایش می  گردد و نظریات مشابه و نامناسب  حذف می شود.سپس مشاهده گران و اعضای اصلی جلسه بارش فکری،این نظریات را مورد بررسی  قرار می  دهندو در نهایت ،تعدادی نظریه یا طرح به صورت پیشنهاد و دست آورد اصلی جلسه اعلام می گردد.

تشکیلات جلسه بارش فکری

1-رئیس گروه

رئیس گروه،برنامه ریز و هدایت کننده گروه است و در ابتدای جلسه،آموزش های مقدماتی در خصوص اجرا را به اعضا می دهد و کنترل جلسه را به عهده دارد.

2-یک یا چند نفر منشی

منشی باید تمام نظریات و اندیشه های جدید را ثبت کند تا در پایان جلسه،فهرست کاملی به نام افراد ارائه کننده تکمیل گردد.بهتر است منشی ها خارج یا در کنار جلسه حضور داشته باشند.

3-اعضای شرکت کننده

4-مشاهده کنندگان

انتخاب عنوان برای روش طوفان فکری

موضوعاتی که یک مسئله یا مشکل جغرافیایی-اجتماعی را بیان می کندبرای تدریس به این روش مناسب تر است.مثلا زلزله،سیل،آتشفشان،بیابان زائی و نابودی جنگل ها و مراتع.

مزایای اجرای روش بارش فکری

1.      آموزش از طریق بارش فکریفتوانائی حل مسئله را در افراد افزایش می دهد.

2.      روش بارش فکری بیشتر از روش های مرسوم آموزشی،به ایجاد عقاید و اندیشه های آفریننده منجر می شود.

3.      کوشش برای جهت دادن هر چه بیشتر به پاسخ سوالات طرح شده،به افزایش پاسخ های آفریننده می انجامد.

4.   دانش آموزانی که دوره های مربوط به حل مسائل به روش بارش فکری را می گذرانند،از کسانی که این دوره را نمی گذرانند،در آزمون های آفرینندگی گیلوفورد نمره های بیشتری می آورند.

به کار بردن روش طوفان فکری

مرحله خلاقیت و تولید اندیشه

مطالبی را که دانش آموزان می گویند روی تخته سیاه بنویسید و از آنها بخواهید ایده ها و افکار شان را در مورد موضوع مورد بحث ،بیان کنند.برای یادداشت مطالب از یک دانش آموز تند نویس کلاس بهره بگیرید.همه دانش آموزان را تشویق کنید که در این روش شرکت کنند.اگر برای دانش آموزان شروع مطالب مشکل است ،معلم می تواند برای شروع ،چند کلمه یا مطلبی را مرتبط با موضوع بیان کرده و یا داستان یا خبری را که اخیرا در باره آن خوانده یا شنیده است بیان نماید.نقش معلم این است که هرچه سریعتر مطالب گفته شده از سوی دانش آموزان را بر روی تابلو بنویسد.

نوشتن ایده ها و افکار دانش آموزان را باید تا جائی ادامه داد که ارائه آنها از سوی دانش آموزان متوقف گردد.به نظر می رسد این مرحله از تدریس(مرحله خلاقیت و تولید اندیشه)در حدود 15تا20دقیقه طول بکشد.

مرحله قضاوت و ارزشیابی

بعد ار جمع آوری ایده ها و افکار دانش آموزان در مورد یک موضوع یا مکان معین جغرافیایی که درس آن هفته کلاس را در بر می گیرد،باید مروری دوباره به همه این مطالب داشته و همه آنهرا قرائت کردو هر یک را مورد بحث و بررسی قرار داد و در صورت لزوم،اصلاحات را  به عمل آورد و مطالب نامربوط را  که با علامت خاصی مشخص شده اند با ذکر علت،ازفهرست مطالب خارج ساخت.

ارائه توضیح و علت نامربوط بودن آن کلمات در کلاس   به یادگیری مطالب مرتبط کمک می کند.اکنون   می توان تدریس را به شکل های مختلفی ادامه داد،مثلا از دانش آموزان خواست که عناوین و مطالبی را که در یک دسته جای می گیرند،با یکدیگر دسته بندی کرده و  در یک گروه جای دهند.مثلا در مورد زلزله،علل وقوع زلزله را در یک دسته قرار دهند،مکان وقوع را در جای دیگر و خسارات وارده را در یک دسته بندی قرار دهند.همچنین می توان مطالبی را که در مورد ویژگی های طبیعی یا ویژگی های انسانی یا افتصادی-جمعیتی یک مکان جغرافایی بیان شده اند در دسته های مربوطه قرار داد ودسته بندی را به پایان برد.

دانش آموزان را وادار کنید تا با دسته بندی کردن مطالب به نتیجه گیری هایی دست بزنند و تعمیم هایی را انجام دهند.مهم ترین کاری که معلم باید در این روش انجام دهدآن است که مطالب گفته شده از سوی دانش آموزان  را به سمت و سوی واقعی موضوع کلاس و درس هدایت کرده و از سردرگمی دانش آموزان بکاهد و اشتباهات مفهومی یا اطلاعاتی آنها را  اصلاح کند.در نهایت ،دانش آموزان به کمک معلم متوجه موضوع درسی مورد نظر شده و کلمات گفته شده از سوی دانش آموزان در مکان واقعی خود قرار می گیرد،و به موضوع درسی ،جانی تازه می بخشد.دانش آموزان از اینکه در فرایند تدریس مشارکت جدی داشته اند،با  خوشحالی به نتایج درسی هدایت می شوند و یادگیری با این روش ،عمیق و پایدار و لذت بخش خواهد شد.

منابع وماخذ:1-راهنمای عملی روش های مشارکتی و فعال در فرایند تدریس  تالیفمنوچهر فضلی خانی انتشارات آزمون نوین سال 1382 تهران

2-راهکارهای آموزش جغرافیا تالیف سیاوش شایان ،مهدی چوبینه و منصور ملک عباسی انتشارات نشر شورا سال 1377 تهران

ادامه دارد...

ادامه