3) روش تدریس اکتشافی
کشف کردن لذت بخش ترین رخ داد خلقت است. انسانی که دائم درپی کشف و شهود است درجا نمی زند. او در تلاطم رسیدن و رهیافت همواره به (شدن) و (کمال) می اندیشد. کشف حادثه زنده ای است که گستره اندیشه را وسعت می بخشد وانسان را وامی دارد تا در فرااندیشی ها و دیده ورزی های خود پیوند شبکه های معنایی را دریابد.
دراین راه موانع و زنجیره هایی است که ذهن را ازفعالیت خلاق باز می دارند، و این موانع عبارتند از عادت ها، سکون و ناکارآمدی، ترس از مورد استهزاء قرارگرفتن، سنتی فکر کردن، نقد و انتقاد زودرس و...

تدریس اکتشافی به شیوه ای گفته می شود که دانش آموز براساس راهنمایی معلم، مفهوم یا مسأله ای را به طور انفرادی مطالعه، بررسی و مشاهده می کند و مورد آزمایش قرار می دهد. سپس از اطلاعات حاصل نتیجه گیری می کند تا به استنباط کلی برسد.
مشاهده روی دادی است که دانش آموز را جذب می کند و این جذب سبب ترغیب به پرسش می شود و معلم هم دانش آموزان را جهت پیدا کردن پاسخ به جست وجو تشویق می کند که به این روند جست و جوگری (کاوش) و یا (اکتشاف) می گویند. یادگیری اکتشافی دو طبقه اصلی دارد: اکتشاف قطعی و نسبی.
اکتشاف قطعی: کشفیاتی است که برای اولین بار انجام شده است، مثل کشف DNA یا جدول عناصر مندلیف، اکتشاف نسبی: به این معنی است که فرد از کشف اولیه (قطعی) چیزهای جدیدی یاد گرفته یا پیدا کند.
اکتشاف دارای چهار بعد است: دانستن این که، دانستن چگونگی، کشف این که، کشف چگونگی.
مهم ترین کشفیات حاصل مشاهدات دقیق و پژوهش نظام مند می باشد که از مهارت استفهام استقرایی (از جزء به کل رسیدن) و حل مسئله (شناخت یا تحلیل مسئله و فرضیات و آزمایش و تعمیم نتیجه آن) استفاده می شود.
یادگیری اکتشافی برخلاف استفهامی و حل مسئله، کاملا اتفاقی و تصادفی است. چرا که در محیط آنها را آزمون کرده و معانی جدید از داده ها ساخته می شود.
کنجکاوی دانش آموزان از طریق روش اکتشافی زمینه ساز کشفیات بزرگی درعلم فضا شده است.
یکی از را ه های ایجاد تنوع و علاقه استفاده از وسایل آموزش دیداری و شنیداری جهت نمایش واقعی است که کمک به فراگیران و تجزیه و تحلیل مطالب درسی می کند.
در روش اکتشافی معلم هنگام آموزش به فعال بودن و انگیزه دانش آموزان در برخورد به یک پدیده یا مسئله توجه دارد. ساچمن (Such man) معتقد است دانش آموزان با پی بردن به این که دانش بشری جنبه آزمایش و غیرقطعی دارد و ممکن است دانش جدید جایگزین شود، درک درستی از موضوع درس خواهند داشت.
کالاهان و کلارک معتقدند، مبانی نظری تدریس اکتشافی را قیاس و استقراء تشکیل می دهد. اصل اساسی این است که دانش آموز، خود به نتایج علمی دست یابد و بتواند نتایج را در موقعیت های جدید به کار گیرد. این نوع شیوه تفکر را (قیاس) می گوییم. نوع دیگر آن است که دانش آموزان آزمایشی را اجراء کنند و خودشان تک تک مراحل تحلیل موضوع را انجام دهند و در پایان با توجه به یافته ها نتیجه را استنباط کنند که به این شیوه تفکر (استقراء) گویند.
عملا در بیشتر مراحل ترکیبی از روش های استقرایی و قیاسی استفاده می شود، مثلا در شناخت دلایل و پیامد جنگ تحمیلی می توان از طریق قواعد کلی حاکم بر جنگ و خشونت ملی و بین المللی دلایل و پیامدها را کشف (قیاس) و یا از طریق تحلیل اجزاء موضوع و دلایل پیامدهای آن را کشف کرد (استقراء).
مراحل تدریس اکتشافی:
¤ مسئله موردنظر را مشخص کنید.
¤ راه حل هایی برای حل مسئله یا تحلیل موضوع پیش بینی کنید.
¤ راه حل های پیشنهادی را مورد آزمایش قرار دهید.
¤ نتیجه گیری کنید، نتایج را در موقعیت های مختلف به کار ببرید.
¤ سرانجام به قوانین عملی و قابل تعمیم برسید.
نقش معلم:
1- کنترل و راهنمایی بحث درسی.
2- نحوه جمع آوری اطلاعات، روش های مطالعه مشاهده و بررسی منابع علمی را یاد دهد.
3- فرصت لازم به دانش آموزان برای کاوش داده شود.
4- دانش آموزان را با مهارت های کاوش گری، مشاهده طبقه بندی نتیجه گیری و پیشگویی آشنا سازد.
نتیجه گیری:
یادگیری اکتشافی، فنون کشف، نحوه خلق را به دانش آموزان می آموزد و خلاق و کاوشگر بار می آورد. توانایی های فکری دانش آموزان را پرورش داده و سبب افزایش مهارت های ذهنی می شود. دانش آموز عادت می کند در اثبات و نفی یک موضوع دنبال دلایل و برهان منطقی باشد و معلم عضوی از گروه اکتشاف است. این روش نیاز به وقت بیشتری دارد و باید دانش آموزان کمتری در کلاس باشند و نظارت معلم حتمی است، چون دانش آموزان کند ذهن نسبت به تیزهوش ممکن است در درک روابط بین مفاهیم و تحلیل دچار مشکل شوند.